تعزیه در ایران
هنر تعزیه، در طول زمان تغییراتى را به خود دیده است اما هنوز هم جزو اصیلترین و پرسابقهترین هنرهاى ایرانى و اسلامى مردمان این سرزمین است. در استانهاى مختلف از شمالىترین شهرهاى شهرهاى خراسان و آذربایجان تا جنوبىترین شهرهاى سیستان و اهواز از پهنه کویر تا حاشیههاى زاگرس و البرز و از دریاى خزر تا خلیج فارس، در ایام محرم، تعزیه برگزار مىشود. نسخههاى اشعار این نمایش مذهبى در سراسر کشور تفاوت کمى با هم دارند. مردم از اول ماه محرم همه ساله به مناسبت سالروز این واقعه، در شهرها و روستاهاى ایران، مساجد و تکایا را با قالى و قالیچه آذین مىبندند و دیوارها و منبر را سیاهپوش مىکنند. تا چند سال قبل، شبیهخوانى و تعزیهخوانى از هفتم محرم در میادین و صحن حیاط حسینیهها و تکایا در شهرستانها معمول بود. شبیهخوانها که براى این کار تعلیم یافته بودند، کار خود را با طبل، شیپور و کرنا در محل تعیین شده آغاز مىکردند. مردان از یک سو و زنان از سوى دیگر، کمکم جمع مىشدند و به تماشاى مراسم شبیهخوانى و تعزیهخوانى مىایستادند. معمولا یک یا چند ریش سفید، ماموریت راهنماى مردم و حفظ نظم محیط برگزارى تعزیه را بر عهده داشتند.
شبیهخوانها هر روز یکى از وقایع کربلا را نشان مىدهند و شبیهخوانى مربوط به آن را نمایش مىدهند. بازیگران نیز معمولا نقش خود را از روى نوشتههایى که دارند مىخوانند و نقشها را بهترتیب اجرا مىکنند. شبیه خوانها در سوال و جوابها تناسب آوایى را رعایت مىکنند. مثلا اگر امام حسین(ع) یا حضرت عباس(ع) سوال و جوابى رد و بدل کنند و امام سوالى را با شور و حال خاصى بپرسد، حضرت عباس نیز پاسخ او را با تناسب و آهنگین مىدهد. البته مخالفخوانها و اشقیاخوانها، شعرها را با صداى بلند و بدون تحریر مىخوانند و حالتى پرخاشگرانه دارند. تعزیهنامه نیز به عنوان یکى از اصلىترین متنهاى شبیهخوانى در اختیار تعزیهخوانان قرار دارد. تعزیهنامه، متنى است که تعزیهگردان براى اجراى تعزیهاى گرد آورده یا مىنگارد و پیش از آغاز تعزیه میان شبیهخوانها پخش مىکند. گاهى به تعزیهنامه، «نسخه» نیز مىگویند. نمایششناسان در بررسى گونههاى مختلف نمایشى به همانندىهایى میان تعزیه و تئاتر روایى اشاره مىکنند. از آن جمله است جنبه بهره بردن از شیوه فاصلهگذارى یا بیگانهسازى که در جریان آن اگر چه بازیگر خود در نمایش ماجرا نقش مىآفریند، اما شیوه کار او چنان است که در تماشاگر مىدمد تا بازیگر را با شخصیت مورد نظر یکى نگیرد (یا به اصطلاح تئاترى، او را همسان نپندارند) و بداند که وى فقط نقش افراد را بازى مىکند. براى رسیدن به این هدف، یا لحظههایى بازى را قطع مىکند و یا آنکه در برابر کامروایىها یا رنج و شکنجههاى رفته بر آن شخصیت واکنش نشان مىدهد. تعزیه، میراث فرهنگى آئینى ماست. تعزیهخوانها نیز هر سال خود را براى این نمایش آماده مىکنند تا این میراث زنده بماند و نسلهاى بعد نیز از آن بهره ببرند.